Yn 2022, bydd Cymru’n croesawu cwricwlwm newydd i ysgolion, sy’n blaenoriaethu iechyd a lles pobl ifanc. Bydd cymrodoriaeth newydd Dr Sara Long gan Lywodraeth Cymru’n llywio a gwerthuso’r diwygio pwysig hwn.

Ym mis Awst 2019, dychwelais i’r gwaith ar ôl absenoldeb mamolaeth o 11 mis. Er bod jyglo mamolaeth a gwaith yn rhoi boddhad, mae hefyd yn heriol ar brydiau (a dyna beth fyddai blog hollol wahanol, efallai…).

Teimlaf yn gyffrous dros ben am y gwaith rwy’n dychwelyd ato. Cyn i mi fynd ar absenoldeb, dyfarnwyd dau brosiect i mi fel Prif Ymchwilydd, a dechreuodd y ddau ar 1 Hydref 2019.

Bydd y blog hwn yn rhoi trosolwg o un o’r prosiectau hyn: sef fy nghymrodoriaeth dair blynedd a gyllidir gan Lywodraeth Cymru, a fydd yn archwilio’r diwygio presennol mewn ysgolion yng Nghymru. Bydd y gymrodoriaeth, sydd â’r teitl: Integreiddio iechyd a lles yng nghwricwlwm ysgolion: ymchwiliad dulliau cymysg o baratoadau ar gyfer diwygio ysgolion ledled Cymru a’r effeithiau ar iechyd a lles, yn archwilio agweddau ar y diwygio a’i effeithiau o ran iechyd a lles. Mae gan hyn arwyddocâd personol yn ogystal â phroffesiynol i mi, gan y bydd fy mab yn dechrau’r ysgol tua’r adeg y bydd y diwygiadau’n cael eu cyflwyno!

Gall ysgolion gael dylanwadau da neu ddrwg ar iechyd a lles pobl ifanc. Maen nhw’n lleoliadau pwysig ar gyfer ymyrraeth gynnar i atal problemau iechyd corfforol a meddyliol yn ddiweddarach. Mae mesurau atal effeithiol yn gallu lleihau costau i wasanaethau iechyd yn ddiweddarach mewn bywyd. Mae system addysg Cymru’n cael ei diwygio’n sylweddol ar hyn o bryd.

Mae diwygio ysgolion â’r potensial i fod o fudd helaeth i ddisgyblion, ysgolion a’r gymdeithas ehangach; fodd bynnag, gallai arwain hefyd at niwed anfwriadol.

O 2022, bydd pob ysgol yn gweithredu cwricwlwm newydd a fydd, am y tro cyntaf, yn rhoi iechyd a lles wrth wraidd dysgu. Un o nodau’r cwricwlwm yw y bydd holl blant Cymru’n ‘unigolion iach, hyderus’. Bydd iechyd a lles yn dod yn un o chwe Maes Dysgu a Phrofiad, ochr yn ochr â’r Celfyddydau Mynegiannol; y Dyniaethau; Ieithoedd, Llythrennedd a Chyfathrebu; Mathemateg a Rhifedd; a Gwyddoniaeth a Thechnoleg.

Mae diwygio ysgolion â’r potensial i fod o fudd helaeth i ddisgyblion, ysgolion a’r gymdeithas ehangach; fodd bynnag, gallai arwain hefyd at niwed anfwriadol. Dyma pam mae’n bwysig bod gwerthusiadau o ansawdd da yn cael eu cynnal ar bolisïau newydd, fel hwn. Mae’r gymrodoriaeth yn rhoi cyfle â therfyn amser i osod y seiliau ar gyfer gwerthusiad o ansawdd uchel o effeithiau’r cwricwlwm newydd ar iechyd a lles disgyblion.

Nod y gymrodoriaeth yw: i) deall nodau’r diwygio, a phrosesau ynghylch ei gyflwyno, o safbwyntiau rhanddeiliaid ym mholisi addysg Cymru; ii) nodi mesurau priodol ar gyfer iechyd a lles disgyblion, er mwyn barnu llwyddiant y diwygio; iii) ceisio barn staff ysgolion am y cwricwlwm newydd, a sut y bydd yn gweithio’n ymarferol; iv) dod â’r canfyddiadau ynghyd, gan ddarparu tirwedd ar gyfer cynnal gwerthusiad ystyrlon a manwl o effaith y diwygio ar iechyd a lles disgyblion yng Nghymru.

Bydd cyfweliadau’n cael eu cynnal gyda thua 30 o bobl y mae eu gwaith yn gysylltiedig â pholisi addysg yng Nghymru. Defnyddir y cyfweliadau i gael dealltwriaeth o’r hyn y mae pobl yn ei feddwl am rôl ysgolion mewn iechyd a lles; sut olwg fydd ar y diwygio, yn ymarferol, yn eu barn nhw; a sut i gael tystiolaeth p’un ai yw’r cwricwlwm newydd yn llwyddiannus ai peidio. Yn ogystal, byddaf yn mesur iechyd a lles disgyblion nad ydynt wedi derbyn y cwricwlwm newydd, ac o hyn, byddaf yn sefydlu grŵp o ddisgyblion i gymharu a chyferbynnu yn erbyn disgyblion sy’n derbyn y cwricwlwm newydd yn y blynyddoedd i ddod. Bydd rhagor o gyfweliadau â staff ysgolion yn ein helpu i ddeall sut y gallai’r cwricwlwm newydd gyflawni ei nodau ar gyfer pobl ifanc, ysgolion a’r gymdeithas ehangach.

Wedyn, byddwn yn dod â’r holl ganfyddiadau ynghyd, i ddatblygu darlun o’r ffordd y disgwylir i’r cwricwlwm weithio. Bydd hyn yn llywio ei weithrediad a’r ffordd y bydd yn cael ei werthuso. Ceir ymgynghori â phartneriaid anacademaidd a’r cyhoedd, gan gynnwys staff ysgolion, partneriaid polisi, a rhieni disgyblion, trwy gydol y gymrodoriaeth hon, a bydd yr allbynnau’n cynnwys adroddiadau anacademaidd ar gyfer polisi ac ymarfer yn ogystal ag adroddiadau academaidd traddodiadol. Byddwn yn cyhoeddi llyfrynnau ac yn defnyddio sianeli cyfryngau cymdeithasol fel Twitter, a gweminarau â staff ysgolion, er mwyn cyrraedd cynulleidfaoedd eang.

Rhoddaf ddiweddariad eto yn 2020, felly gwyliwch y gofod hwn!

Mae’r Doethur Sara Long yn Ymchwilydd Cyswllt yn Ysgol y Gwyddorau Cymdeithasol. Mae’n gweithio ar ystod o
brosiectau rhyngddisgyblaethol sy’n ceisio gwella canlyniadau iechyd, lles ac addysg. Dilynwch hi ar Twitter: @DrSaraLong