Ar ôl ugain mlynedd ym Mhrifysgol Caerdydd a deng mlynedd yn arwain DECIPHer, mae’r Athro Simon Murphy yn hel atgofion am dwf a chyflawniadau DECIPHer.
Wrth imi gamu i lawr o rôl Cyfarwyddwr DECIPHer ar ôl 10 mlynedd, mae’n gyfle i mi gynnig fy nymuniadau da i’m cydweithwyr wrth iddyn nhw fwrw ymlaen â cham nesaf y ganolfan ac i fyfyrio ar y daith sydd wedi ein harwain at y pwynt hwn.
Mae DECIPHer wedi sefydlu ei hun yn rhyngwladol fel un o’r canolfannau rhagoriaeth mwyaf blaenllaw yn ei maes; mae’n cynnal a throsi ymchwil sy’n cael effeithiau go iawn yn y byd, yn adeiladu seilwaith ymchwil unigryw, yn datblygu gyrfaoedd ymchwil, yn meithrin y genhedlaeth nesaf o arweinwyr ymchwil ac yn hyrwyddo ei gwaith arloesol ym mhedwar ban byd. Mae wedi bod yn llwyddiannus wrth sicrhau cyllid cynaliadwyedd HCRW tan 2030 a chaiff hyn ei symud ymlaen gan Gyfarwyddwr newydd, yr Athro Graham Moore ac uwch dîm arweinyddiaeth a gwasanaethau proffesiynol ar ei newydd wedd.
PHIRN – Cam cyntaf yng Nghymru
Ugain mlynedd yn ôl roedd y darlun yn un gwahanol iawn. Yn 2004, amlygodd adroddiad Wanless Securing Good Health for the Whole Population gyflwr gwael y dystiolaeth ar gyfer gwella iechyd y cyhoedd a mynegodd bryderon bod hyn yn arwain at ddiffyg gweithredu polisi. Yn 2005, sefydlwyd PHIRN gennym, sef un o’r rhwydweithiau ymchwil iechyd y cyhoedd cyntaf i fynd i’r afael â hyn, gyda chyllid o’r hyn a fyddai’n troi’n Ymchwil Gofal Iechyd Cymru. Mabwysiadodd PHIRN lawer o egwyddorion a dulliau sydd bellach yn arfer cyffredin. Roedd yn drawsddisgyblaethol (gan ddod â pholisi, y cyhoedd, ymarfer ac ymchwil ynghyd), roedd wedi’i seilio ar gydgynhyrchu a defnyddiodd ddull grŵp datblygu ymchwil i ddatblygu ymchwil trwyadl a oedd yn ystyried gweithredu ymyriadau, eu maint a’u cynaliadwyedd.
DECIPHer – datblygu gallu’r DU
Roedd hyn yn golygu bod Cymru mewn sefyllfa dda i ymwneud ag un o’r mentrau cyllido iechyd y cyhoedd pwysicaf yn strategol yn y DU. Yng ngoleuni adroddiad Wanless, nododd Grŵp Cynllunio Strategol Ymchwil Iechyd y Cyhoedd UKCRC yr angen i ddatblygu gallu academaidd a dulliau methodolegol, cynyddu ymchwil ar ymddygiadau ac ymyriadau iechyd, hyrwyddo cydweithio amlddisgyblaethol a gwella’r defnydd o ddata presennol yn y maes. Arweiniodd hyn at fenter UKCRC – ymrwymiad o dros £20 miliwn gan gonsortiwm o wyth partner cyllido i greu chwe Chanolfan Ragoriaeth Ymchwil Iechyd y Cyhoedd UKCRC.
Llwyddodd DECIPHer, partneriaeth â Phrifysgolion Bryste ac Abertawe dan arweiniad Caerdydd, i sicrhau cyllid ar gyfer un o’r canolfannau hynny yn 2009. Llwyddwyd i adnewyddu cyllid y 5 mlynedd cychwynnol am bum mlynedd pellach. Daeth ein canolfan yn gyfrannwr blaenllaw yn y gymuned ymchwil newydd hon. Gwelwyd ymchwilwyr UKCRC o bob rhan o’r DU yn mynychu ein cyrsiau byr ar ymyriadau cymhleth, dulliau gwerthuso a chydgynhyrchu. Dechreuon ni gyhoeddi canllawiau methodolegol a darnau safbwynt blaenllaw a ddenodd fynychwyr i’n cyrsiau byr o bob rhan o’r byd a dechreuon ni gyflwyno cyrsiau’n rhyngwladol.
Roedd safle unigryw DECIPHer yn nhirwedd ymchwil a pholisi Cymru, ei henw da rhyngwladol a’i rhwydweithiau yn y DU ac yn rhyngwladol hefyd yn golygu ei bod yn gallu cefnogi datblygu canolfannau a Seilwaith mawr.
Parhaodd gwaith datblygu rhwydweithiau i fod yn flaenoriaeth i DECIPHer. Buon ni’n gweithio gyda Gogledd Iwerddon i gefnogi lansiad eu PHIRN eu hunain a darparwyd cyngor ac arweiniad yng Ngogledd Ddwyrain Lloegr ar gyfer ASK Fuse. Lansiwyd ALPHa gennym yn 2010, sef grŵp cynnwys pobl ifanc, a sefydlodd ei hun yn fuan fel adnodd ymchwil unigryw ledled y DU, gan gefnogi ymchwil a throi’n ffynhonnell cyngor i gyllidwyr a llunwyr polisi. Yna yn 2013, sefydlon ni SHRN, y rhwydwaith cenedlaethol cyntaf o’i fath yn y byd. Partneriaeth yw hon gyda Llywodraeth Cymru, Iechyd Cyhoeddus Cymru a holl ysgolion Cymru. Sefydlodd seilwaith o ysgolion parod ar gyfer ymchwil ym maes data cenedlaethol, ynghyd â chapasiti ar gyfer cydgynhyrchu a throsi gwybodaeth. Mae SHRN bellach yn seilwaith sefydledig yng Nghymru ac mae wedi bod yn cefnogi lledaenu ei ddull gweithredu ar draws Lloegr, yr Alban, Ewrop ac Affrica.
DECIPHer – canolfan Gymreig â chyrraedd ar draws y DU ac yn rhyngwladol
Arweiniodd terfyn cyllid UKCRC yn 2019 at gais llwyddiannus am gyllid i HCRW fel canolfan Prifysgol Caerdydd mewn partneriaeth ag ICC. Yn ystod y cam hwn datblygwyd ein cydweithrediadau ymchwil rhyngwladol a’n cyrsiau byr ar draws y byd. Ar gyfer y Brifysgol, cyfrannodd ein hymchwil at lawer o baneli Asesu Rhagoriaeth Ymchwil a darparon ni astudiaethau achos effaith ar gyfer dau adroddiad olynol i Brifysgol Caerdydd.
Roedd safle unigryw DECIPHer yn nhirwedd ymchwil a pholisi Cymru, ei henw da rhyngwladol a’i rhwydweithiau yn y DU ac yn rhyngwladol hefyd yn golygu ei bod yn gallu cefnogi datblygu canolfannau a Seilwaith mawr. Mae hyn yn cynnwys; Canolfan Wolfson ar gyfer Iechyd Meddwl Pobl Ifanc (2020), Tîm Astudiaethau Ymatebol i Ymyrraeth Iechyd y Cyhoedd (2020), Cydweithrediad Ymchwil Penderfynyddion Iechyd (2023), Cydweithrediad Ymchwil Ymddygiad y DU (2023), Tîm Adolygiadau Iechyd y Cyhoedd NIHR (2024) a swydd lwyddiannus ar y cyd ag Iechyd Cyhoeddus Cymru yn cysylltu timau ymchwil o’r ddau sefydliad (2024).
Dechreuodd mwyafrif y tîm arwain yn y cyfnod hwn o DECIPHer eu gyrfaoedd fel myfyrwyr ôl-raddedig DECIPHer ac ymchwilwyr ar ddechrau eu gyrfa. Nid damwain oedd hyn.
Roedd y ganolfan bellach yn datblygu’r genhedlaeth nesaf o arweinwyr ymchwil yng Nghymru, gyda DECIPHer yn cael ei chynnal drwy gynllunio olyniaeth glir. Dechreuodd mwyafrif y tîm arwain yn y cyfnod hwn o DECIPHer eu gyrfaoedd fel myfyrwyr ôl-raddedig DECIPHer ac ymchwilwyr ar ddechrau eu gyrfa. Nid damwain oedd hyn.
Drwy gydol ein bodolaeth, mae datblygu gallu a meithrin arweinyddiaeth wedi bod yn elfen hollbwysig o’n llwyddiant. Rydym wedi mabwysiadu strategaeth sy’n ystyried; sut y gall lleoliadau israddedig ac ôl-raddedig gefnogi datblygiad ein cymuned PhD, datblygu cyd-ymchwilwyr a phrif ymchwilwyr tro cyntaf trwy fentora, hyrwyddo cyfleoedd ar gyfer arweinyddiaeth wasgaredig a chefnogi ein staff ymchwil gwasanaethau proffesiynol. Mae hyn yn golygu bod DECIPHer bellach yn cael ei harwain gan Gyfarwyddwr hynod alluog a thîm gwasanaethau uwch a phroffesiynol sydd nid yn unig wedi helpu DECIPHer i ddatblygu i’r hyn y mae heddiw ond a fydd hefyd yn mynd â hi i’r lefel gyffrous nesaf. Dymunaf y gorau iddynt oll.