Ymchwilydd Arweiniol
Dr Sara Long
Prif ymchwilydd ar y cyd
Dr Kelly Morgan
Cyd-ymchwilwyr
Rochelle Embling; Judith Gregory; Lucy Jayne; Prof John McKendrick; Prof Graham Moore; Dr Kelly Morgan; Prof Kevin Morgan; Dr Suzanne Spence; Prof Jayne Woodside
Cefndir
Mae llawer o deuluoedd yn cael trafferth gyda chostau byw. Mae prisiau wedi codi, ac yn aml, bydd bwyd llai iach ar gael yn rhatach ac yn haws i ddod o hyd iddo. Yn aml, ni fydd plant sy’n byw yn yr ardaloedd tlotaf yn bwyta digon o ffrwythau, llysiau a bwydydd eraill sy’n rhan o ddeiet iach a chytbwys. Maent yn fwy tebygol o ddatblygu dros eu pwysau neu’n ordew. Gall cynghorau lleol ac ysgolion helpu drwy ddarparu prydau ysgol fforddiadwy ac iach. Mae rhai ardaloedd yn mynd gam ymhellach ac yn gwneud prydau ysgol am ddim i bob plentyn, gyda’r nod o wella’r nifer sy’n bwyta bwyd ysgol a chael mynediad at ddeiet iach.
Er gwaethaf y cynnig prydau ysgol, nid ydym yn gwybod digon am gynnwys maethol bwyd a gynigir mewn ysgolion. Nid yw pob plentyn a theulu yn dewis bwyta prydau ysgol. I’r rheini sy’n gwneud hynny, ychydig a wyddwn am ddewis bwyd ac a yw plant yn bwyta’r eitemau iachach sy’n cael eu rhoi ar eu platiau. Yn y DU, Cymru yw’r unig genedl sy’n cynnig Prydau Ysgol Am Ddim Cyffredinol (UFSM) i bob plentyn ysgol gynradd. Ar hyn o bryd, nid ydym yn gwybod sut i sicrhau bod y teuluoedd a’r plant sydd angen prydau ysgol iach fwyaf yn ymuno â’r cynllun Prydau Ysgol Am Ddim Cyffredinol.
Nodau ac Amcanion
- Yn gyntaf, byddwn yn gweithio gyda staff ysgolion, cynghorau lleol, arlwywyr, arbenigwyr iechyd cyhoeddus a gwleidyddion i archwilio pa fwyd a ddarperir yn yr ysgol, a beth a ddewisir gan deuluoedd a dysgwyr. Byddwn yn cymharu gwledydd y DU, a fydd yn ein helpu i drosglwyddo gwersi o’r gwaith hwn ledled y DU.
- Yn ail, byddwn yn gweithio gydag ysgolion mewn dau awdurdod lleol yng Nghymru i astudio cynnwys a maeth bwydlenni ysgolion sy’n rhan o’r cynllun Prydau Ysgol Am Ddim Cyffredinol, ac i fesur yr hyn a ddewisir ac a fwyteir gan ddysgwyr yn yr ysgol. Byddwn hefyd yn siarad â phlant, eu teuluoedd, a staff yr ysgol a’r ffreutur i ddadansoddi pam mae dysgwyr a theuluoedd yn dewis y prydau maen nhw’n eu dewis. Bydd y gwaith ymchwil hwn yn ein helpu i ddeall y mathau o fwyd y mae plant yn ei fwyta yn yr ysgol, a sut y gall hyn gefnogi deiet iach.
- Yn drydydd, byddwn yn anfon arolygon at ysgolion bob blwyddyn i ofyn cwestiynau am ddewisiadau bwyd ysgol ac i weld newidiadau dros amser.
- Yn olaf, byddwn yn archwilio’r ffyrdd gorau o wella’r bwyd a ddarperir yn yr ysgol, sut i gynyddu’r nifer sy’n bwyta prydau ysgol, a sut i gefnogi plant a theuluoedd i wneud dewisiadau iachach.
Er mwyn bod yn iach fel oedolion, mae’n hanfodol bod plant yn bwyta deiet iach a chytbwys o oedran cynnar. Gall yr hyn y mae plant yn ei fwyta nawr effeithio ar eu hoffterau, eu harferion a’u dewisiadau bwyd wrth iddynt fynd yn hŷn, gan effeithio ar iechyd a lles drwy gydol eu hoes. Bydd y gwaith hwn yn ein helpu i wneud y canlynol:
1) Cefnogi arlwywyr a staff ysgolion i greu’r prydau gorau ar gyfer eu hysgolion;
2) Cefnogi ysgolion i annog pobl i fwyta bwyd ysgol;
3) Annog plant a theuluoedd i wneud dewisiadau iachach.
At ei gilydd, bydd y gwaith hwn yn helpu Cymru a gwledydd eraill i wella bwyd ysgol a deall yn well sut mae’r polisi Prydau Ysgol Am Ddim Cyffredinol yn cael ei gyflwyno.
Cynllun yr Astudiaeth
Mewn partneriaeth ag Iechyd Cyhoeddus Cymru (ICC), Comisiynydd Plant Cymru (CCW), a’r Gymdeithas Arlwyo Awdurdodau Lleol (LACA), byddwn yn mabwysiadu dull cymysg o archwilio’r ddarpariaeth Prydau Ysgol am Ddim/Prydau Ysgol Am Ddim Cyffredinol bresennol ledled y DU ac i archwilio effeithiau’r cynllun Prydau Ysgol Am Ddim Cyffredinol ar ddewis a defnydd bwyd mewn ysgolion cynradd. Byddwn yn gwneud hyn drwy gyflwyno pedwar pecyn gwaith cyflenwol:
- Mapio systemau bwyd ysgolion ar draws pedair ardal y DU (Cymru, Gogledd Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon), gan ganolbwyntio ar ddarpariaeth a’r niferoedd sy’n cael prydau ysgol mewn ysgolion cynradd;
- Deall achosion dewis bwyd a phatrymau bwyta plant mewn ysgolion cynradd, ac effeithiau ar gymeriant maethol yn yr ysgol;
- Ehangu seilweithiau data yng Nghymru i ddatblygu fframwaith ar gyfer cynnal gwerthusiadau hirdymor o brosesau a chanlyniadau ymyriadau bwyd ysgolion cynradd ledled Cymru;
- Optimeiddio’r cynllun Prydau Ysgol Am Ddim Cyffredinol fel ymyrraeth system ar sawl lefel, yn seiliedig ar le, i fynd i’r afael ag anghydraddoldebau bwyd, a thrwy broses o gyd-adeiladu, ystyried maint a natur drosglwyddadwy Prydau Ysgol Am Ddim Cyffredinol ar draws rhanbarthau.
Mae’r tîm ymchwil yn cynnwys academyddion iechyd y cyhoedd o Brifysgol Caerdydd, Prifysgol Glasgow Caledonia, Prifysgol Newcastle a Phrifysgol y Frenhines, Belfast, a fydd yn gweithio gyda’u partneriaid cenedlaethol a lleol ac amrywiaeth o gyrff polisi ac ymarfer ar draws sectorau cenedlaethol i gefnogi llwybrau i ledaenu, gweithredu a chael effaith effeithiol i wella iechyd y cyhoedd.
Dyddiad dechrau
Ebrill 2025
Dyddiad gorffen
Mawrth 2028
Cyllidwyr
Swm
£1.6m
Gwybodaeth bellach
Mae prydau ysgol o dan y chwyddwydr mewn astudiaeth newydd ledled y DU – Newyddion Mhrifysgol Caerdydd
https://www.ukri.org/news/projects-spanning-the-uk-to-tackle-food-inequality-unveiled – Newyddion UKRI
