Mae Dr Jeremy Segrott, Dr Hayley Reed a Dr Nick Page yn trafod eu prosiect ar gryfhau perthnasoedd rhwng disgyblion ac ysgolion
Mae cyfraddau uchel o orbryder ac iselder ymhlith pobl ifanc yn bryder mawr. Mae ysgolion yn chwarae rhan bwysig wrth gefnogi pobl ifanc mewn ffyrdd a all amddiffyn rhag pryder ac iselder. Un ffordd y maent yn gwneud hyn yw trwy helpu myfyrwyr i deimlo’n gysylltiedig â’u hysgol. Gallwn feddwl am Gysylltiad Ysgol fel un sydd â dwy brif agwedd. Yn gyntaf, a oes gan fyfyrwyr berthynas dda â’u cyfoedion a chyda staff yr ysgol. Mae’r ail agwedd yn ymwneud â’r graddau y mae disgyblion yn teimlo eu bod yn cael eu cynnwys ym mywyd yr ysgol.
Fodd bynnag, mae bylchau yn yr ymchwil gyfredol ynghylch pa gamau gan ysgolion sydd fwyaf tebygol o greu teimladau o gysylltedd ysgol. Mewn geiriau eraill, sut y gall ysgolion gryfhau perthnasoedd a sicrhau bod disgyblion yn teimlo eu bod yn cael eu cynnwys ym mywyd yr ysgol?
Ein prosiect
Wedi’i ariannu gan Wobr Data Iechyd Meddwl Wellcome, mae ein prosiect yn archwilio’r cwestiynau hyn. Rydym wedi dadansoddi data a gasglwyd gan y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion (SHRN). Bob dwy flynedd, gwahoddir disgyblion o bob rhan o Gymru i lenwi arolwg Iechyd a Lles Disgyblion SHRN, a gofynnir i ysgolion sy’n cymryd rhan gyflwyno adroddiad ar eu polisïau a’u harferion. Yn 2021/22, cymerodd dros 120,000 o ddisgyblion (70% o gyfanswm y boblogaeth 11-16 oed) ran o gyfanswm o 202 o ysgolion uwchradd.
Mae ein gwaith wedi canolbwyntio ar ddau gwestiwn. Yn gyntaf, rydym wedi archwilio i ba raddau y mae disgyblion ledled Cymru yn dweud eu bod yn teimlo’n gysylltiedig â’r ysgol. Rydym wedi gwneud hyn drwy edrych ar ddata ar ganfyddiadau disgyblion o’u perthynas â staff a disgyblion eraill, ac i ba raddau y maent yn teimlo bod cyfleoedd i gymryd rhan ym mywyd yr ysgol. Yn dilyn hyn, mae ein sylw wedi troi at ddeall y berthynas rhwng Cysylltedd Ysgolion ac agweddau o amgylchedd yr ysgol (cynhwysion gweithredol posibl). Edrychwyd ar y berthynas rhwng Cysylltedd Ysgolion a:
- Adroddiadau disgyblion ar agweddau o amgylchedd yr ysgol. Roedd hyn yn cynnwys cwestiynau ynghylch a oedd disgyblion wedi profi bwlio, i ba raddau yr oeddent yn teimlo dan bwysau yn yr ysgol, lefelau cymorth teuluol, a chymorth ar gyfer iechyd meddwl a ddarperir mewn ysgolion;
- Disgrifiadau ysgolion o bolisïau a strategaethau i hyrwyddo lles myfyrwyr; a
- Nodweddion ysgol (maint, cyd-destun economaidd-gymdeithasol, cyfrwng Cymraeg/Saesneg)
Beth ydym wedi’i ddysgu?
Cynhwysion gweithredol cysylltedd ysgolion
Gan ddefnyddio data arolwg disgyblion a lefel cysylltedd ysgolion, gwnaethom archwilio cysylltiadau rhwng ein tri mesur o gysylltedd ysgolion (canfyddiadau disgyblion o’u perthnasoedd ag i) athrawon a ii) cyd-ddisgyblion, a iii) i ba raddau y maent yn teimlo bod cyfleoedd i fod ynghlwm wrth fywyd ysgol) ac agweddau ar amgylchedd cymdeithasol a ffisegol yr ysgol, a ffactorau myfyrwyr unigol (e.e. demograffeg, credoau, a pherthnasoedd teuluol).
O’r dadansoddiad hwn, gwelwyd nifer o ganfyddiadau allweddol. Gwelsom fod cysylltiad rhwng ysgolion yn fwy cysylltiedig â phrofiadau a chanfyddiadau myfyrwyr o amgylchedd eu hysgol nag unrhyw bolisi neu arfer ysgol penodol. Roedd cysylltedd ysgol yn is ymhlith disgyblion a oedd wedi dioddef bwlio yn yr ysgol a’r rhai a oedd yn teimlo pwysau ynghylch eu gwaith ysgol, tra’i fod yn uwch ymhlith disgyblion a oedd yn gweld eu hysgol yn darparu cymorth iechyd meddwl da. Y tu allan i leoliad yr ysgol, dangosodd ein dadansoddiad hefyd bwysigrwydd perthnasoedd teuluol a chredoau personol, gyda chysylltedd ysgol yn uwch ymhlith myfyrwyr â lefelau uwch o gymorth a chyfathrebu teuluol, ac ymhlith myfyrwyr â mwy o hunan-effeithiolrwydd (h.y., bod â chred yn eu gallu eu hunain).
Safbwyntiau pobl ifanc
Rydym wedi gweithio gyda dau grŵp cynghori ymchwil pobl ifanc – y grŵp ALPHA a leolir yng Nghanolfan DECIPHer, a Grŵp Cynghori Ieuenctid Canolfan Wolfson. Yn y cyfarfod cyntaf, fe wnaethom rannu ein diffiniad o Gysylltedd Ysgol a gofyn am eu mewnbwn ar ba ddata y dylem ei gynnwys yn ein dadansoddiad (pa agweddau ar amgylchedd cymdeithasol yr ysgol oedd yn bwysig yn eu barn nhw). Yn yr ail gyfarfod buom yn rhannu ein canfyddiadau cychwynnol fel y gallai safbwyntiau’r bobl ifanc lywio ein dadansoddiad. Edrychodd y trydydd cyfarfod ar farn y bobl ifanc ar sut y gallem ddatblygu offeryn digidol ar gyfer ysgolion i’w helpu i ddefnyddio data ymchwil gan SHRN i lywio eu polisïau a’u harferion.
Mae eu safbwyntiau wedi ein helpu i feddwl mewn ffyrdd newydd am ba agweddau ar amgylchedd yr ysgol a allai siapio cysylltedd ysgol. Er enghraifft, fe wnaethant amlygu rôl gweithgareddau allgyrsiol wrth helpu pobl ifanc i deimlo’n rhan o’r ysgol. A dywedasant wrthym, yn ogystal â darparu cyfleoedd ar gyfer cyfranogiad, ei bod yn bwysig bod ysgolion yn sicrhau bod y rhain yn cael eu cyfathrebu’n effeithiol. Roedd gwybod bod yna gyfleoedd yr un mor bwysig â chymryd rhan mewn gwirionedd.
Gweithio mewn tîm amlddisgyblaethol
Mae ein tîm yn dod ag arbenigwyr o DECIPHer a Chanolfan Wolfson ar gyfer Iechyd Meddwl Pobl Ifanc ym Mhrifysgol Caerdydd ynghyd. Mae aelodau tîm yn dod â sgiliau methodolegol gwahanol, gan gynnwys dadansoddi ystadegol, ymchwil ansoddol, a chynnwys y cyhoedd. Mae tynnu’r gwahanol safbwyntiau hyn at ei gilydd wedi ein helpu i ofyn cwestiynau pwysig am sut rydym yn diffinio cysylltedd ysgol, a’r mecanweithiau y gallai amgylcheddau ysgol eu llywio drwyddynt. Fe wnaethom hefyd ddewis mabwysiadu model cyd-arweinyddiaeth ar gyfer y prosiect, gan roi cyfle i ddau ymchwilydd ar ddechrau eu gyrfa ennill profiad fel arweinwyr prosiect.
Ein camau nesaf
Mae ein gwaith hyd yma wedi amlygu pwysigrwydd y berthynas rhwng sut mae disgyblion yn ystyried amgylchedd yr ysgol, a’r graddau y maent yn teimlo’n gysylltiedig â’r ysgol. Mae hyn yn arwyddocaol oherwydd ein bod yn gwybod y gall cysylltiadau ysgol fod yn ffactor amddiffynnol yn erbyn pryder ac iselder yn nes ymlaen. Bydd cam nesaf ein gwaith yn canolbwyntio ar sut y gall ysgolion ddefnyddio’r data hwn i feithrin cysylltiadau rhwng ysgolion a thrwy hynny, hybu iechyd meddwl da ymhlith eu myfyrwyr.
Byddwn yn datblygu offeryn digidol sy’n rhannu data’r ysgolion eu hunain (yn ddienw) o arolwg SHRN gyda nhw. Nod yr offeryn yw helpu ysgolion i ddeall iechyd meddwl eu disgyblion, nodi camau gweithredu a all hybu iechyd meddwl, a hyrwyddo gwerthuso parhaus, gan weithio mewn partneriaeth ag ymchwilwyr. Mae yna hefyd ffyrdd eraill y gallai ysgolion ddefnyddio’r data. Er enghraifft, rydym am archwilio sut y gallai disgyblion weithio gyda data dienw a chyfun addas o arolwg SHRN. Mae cyfleoedd cyffrous i ddefnyddio’r data yn y modd hwn ar gyfer prosiectau Gwyddoniaeth Dinesydd lle mae pobl ifanc yn gwneud eu hymchwil eu hunain. Gellid ei gysylltu hefyd â meysydd o gwricwlwm yr ysgol – megis Bagloriaeth Cymru, sydd â phwyslais cryf ar ddisgyblion yn ymgymryd â phrosiectau ymchwil.
Mae SHRN yn cynnwys pob ysgol uwchradd prif ffrwd yng Nghymru, sy’n golygu bod gan yr offeryn botensial i gael ei ddefnyddio ar raddfa fawr i gefnogi ysgolion i ddefnyddio data ymchwil i hybu iechyd a lles eu disgyblion. Mae SHRN yn rhan o Arolwg rhyngwladol WHO o Ymddygiad Iechyd mewn Plant Oed Ysgol (HBSC) gyda phob un o’r gwledydd sy’n cymryd rhan yn defnyddio holiaduron cyffredin. Mae gan ein gwaith, felly, botensial cryf ar gyfer trosglwyddadwyedd ar draws gwledydd.
Mae hybu iechyd meddwl da ymhlith pobl ifanc yn flaenoriaeth iechyd cyhoeddus dybryd. Mae adeiladu ysgolion iach yn feddyliol yn allweddol i gyflawni’r nod hwn. Nod ein gwaith yw cefnogi ysgolion i ddefnyddio data ymchwil o arolwg SHRN i nodi blaenoriaethau a chamau gweithredu a fydd yn hybu iechyd meddwl da ymhlith eu disgyblion.