Diweddariad gan Gynorthwyydd Ymchwil DECIPHer Jess Lennon ar brosiect SCeTCH, sy’n gofyn: A allai darparu pecynnau cychwyn e-sigaréts am ddim yn y gwasanaethau digartrefedd helpu gyda rhoi’r gorau i ysmygu?
Mae hyd at 82% o bobl sy’n profi digartrefedd yn ysmygu, o’i gymharu â thua 14% o’r boblogaeth ehangach. E-sigaréts yw’r cymorth mwyaf poblogaidd i roi’r gorau iddi ond yn aml all pobl sy’n profi digartrefedd ddim fforddio’r gost gychwynnol.
Mae SCeTCH yn hapdreial clwstwr rheoledig aml-ganolfan oedd yn ceisio cymharu darparu pecyn cychwyn e-sigaréts â gofal arferol mewn sampl o wasanaethau digartref.
Ddechrau 2022, ysgrifennais flog yn cyflwyno’r prosiect – gallwch ei ddarllen yma: A allai cael e-sigaréts am ddim helpu pobl sy’n profi digartrefedd i roi’r gorau i ysmygu? A nawr, ar ôl cwblhau’r gwaith o gasglu data, mae’n gyfle da i roi diweddariad ar ei gynnydd.
Amser i bwyso a mesur
Cwblhawyd y gwaith o gasglu data ym mis Rhagfyr 2023.
Cymerodd 32 o ganolfannau ledled Cymru, Lloegr a’r Alban ran. Hyfforddwyd 220 aelod o staff a recriwtiwyd 477 o gyfranogwyr.
Mae dadansoddi ar waith ac mae’r tîm wedi bod yn myfyrio ar y gwersi a’r heriau niferus ar hyd y ffordd.
Roedd bod yn wyneb cyfeillgar, esbonio’r treial iddyn nhw’n uniongyrchol a datblygu perthnasoedd anfeirniadol yn allweddol.
Heriau a newidiadau
Cynlluniwyd SCeTCH yn wreiddiol i’w gynnal mewn canolfannau dydd i bobl sy’n profi digartrefedd ond mewn ymateb i bandemig COVID-19 symudodd y gwasanaethau digartref yng Nghymru yn bennaf i fodel cymorth preswyl. Felly, bu’n rhaid i ni addasu i hyn ac ehangu ein paramedrau recriwtio i gynnwys canolfannau preswyl.
Yn anffodus, ond nid yn annisgwyl, profodd y canolfannau a gymerodd ran yn y treial lawer o heriau a phroblemau o ran adnoddau gan gynnwys diffyg cyllid a phrinder staff. Efallai fod hyn wedi arwain at benderfyniad nifer o ddarpar ganolfannau i beidio â chymryd rhan yn y treial ac yn sicr fe wynebon ni heriau mewn canolfannau gyda phrinder staff neu drosiant uchel o staff.
Meithrin perthnasoedd
Yn aml dyw unigolion sy’n profi digartrefedd ddim yn cael eu cynrychioli’n ddigonol mewn ymchwil, a gall y boblogaeth hon fod yn wyliadwrus o unigolion a gwasanaethau allanol yn sgil eu profiadau yn y gorffennol.
Roedd recriwtio ac ymweliadau dilynol yn golygu fy mod yn treulio cryn dipyn o amser yn y canolfannau gyda’r preswylwyr, ac o ganlyniad datblygodd perthynas gyfeillgar ac ymddiriedaeth gyda nifer yn eu plith. Roedd hyn yn golygu bod cyfranogwyr yn fwy tebygol o ddychwelyd ar gyfer asesiadau dilynol (gan eu bod hefyd yn gyfle i ddal i fyny). Helpodd preswylwyr eraill hefyd pan oeddwn i’n cael trafferth cysylltu â rhai unigolion, oedd yn ddigwyddiad cyffredin gyda llawer yn byw bywydau crwydrol.
Roedd bod yn wyneb cyfeillgar, esbonio’r treial iddyn nhw’n uniongyrchol a datblygu perthnasoedd anfeirniadol yn allweddol.
Roedd llawer o’r cyfranogwyr yn byw bywydau cymhleth ac anhrefnus, felly doedd hi ddim yn realistig i ddisgwyl iddyn nhw fynd i apwyntiadau a drefnwyd wythnosau ymlaen llaw.
Agwedd hyblyg a phragmatig
Roedd yn bwysig ystyried anghenion unigryw’r rheini oedd yn cymryd rhan yn y treial wrth recriwtio a dilyn i fyny gyda chyfranogwyr. Roedd ein canolfannau yn amrywiol ac felly hefyd y cyfranogwyr.
Er bod protocol wedi’i ddiffinio i sicrhau bod y treial yn cael ei gynnal yn yr un ffordd ym mhob canolfan, roedd yn bwysig bod yn hyblyg ac yn bragmatig o fewn y cyfyngiadau hyn.
Roedd llawer o’r cyfranogwyr yn byw bywydau cymhleth ac anhrefnus, felly doedd hi ddim yn realistig i ddisgwyl iddyn nhw fynd i apwyntiadau a drefnwyd wythnosau ymlaen llaw. Roedd gan rai cyfranogwyr ffonau symudol ac yn falch i dderbyn negeseuon testun yn eu hatgoffa am yr ymweliadau dilynol, ond doedd llawer o’r lleill ddim. Yn hytrach, yr hyn a weithiodd yn dda oedd cysylltu â staff neu ymweld â’r ganolfan ar wahanol adegau, curo drysau ystafelloedd gwely neu aros i’r cyfranogwyr ddychwelyd (roedd llawer o aros!)
Myfyrdod Terfynol
Mae bod yn rhan o SCeTCH wedi bod yn brofiad unigryw a bythgofiadwy ac wrth i ni aros am y canlyniadau terfynol mae wedi bod yn braf cael myfyrio ar fy rhan i yn y treial.
Cyfarfod prosiect diweddar ym Mhrifysgol Stirling
Mae SCeTCH wedi herio’r canfyddiad cyffredin mewn ymchwil neu wasanaethau sydd wedi’u hanelu at unigolion â heriau iechyd a chymdeithasol uchel eu bod yn ‘anodd eu cyrraedd’. Roedd gan ein cyfranogwyr fywydau anodd iawn ac yn wynebu llawer o heriau dyddiol ond roedden nhw’n glir eu bod am roi’r gorau i ysmygu. Roedd recriwtio’n hawdd ac roedd ein cyfraddau dilynol yn dda.
Doedd ein cyfranogwyr ddim yn ‘anodd eu cyrraedd’ – mae’n rhaid i ni fel ymchwilwyr ddeall a bod yn hyblyg i anghenion unigryw’r boblogaeth hon os ydym am i ymyriadau fel hyn lwyddo.
Rhagor o wybodaeth a chyhoeddiadau
Papur: Evaluating the effectiveness of e-cigarettes compared with usual care for smoking cessation when offered to smokers at homeless centres: Protocol for a multi-centre cluster randomised controlled trial in Great Britain Cox, S., Bauld, L., Brown, R., Carlise, M., Ford, A., Hajek, P., et al. Addiction (2022)
Papur: Exploring how an e-cigarette intervention influenced tobacco smoking behaviour in people accessing homelessness services: Findings from the SCeTCH trial process evaluation Allison Ford, Lauren McMillan, Kirstie Soar, Francesca Pesola, Caitlin Notley, Rachel Brown, Emma Ward, Bethany Gardner, Anna Varley, Charlotte Mair, Jessica Lennon, Janine Brierley, Amy Edwards, Danielle Mitchell, Debbie Robson, Peter Hajek, Allan Tyler, Steve Parrott, Jinshuo Li, Linda Bauld, Sharon Cox International Journal of Drug Policy (2025)
Protocol llawn ar gael: https://fundingawards.nihr.ac.uk/award/NIHR132158
Twitter: @ProjectSCeTCH
Blog: A allai cael e-sigaréts am ddim helpu pobl sy’n profi digartrefedd i roi’r gorau i ysmygu?
Ariennir yr astudiaeth hon gan raglen PHR y Sefydliad Cenedlaethol dros Ymchwil Iechyd (NIHR) (Rhif Cyfeirnod PHR: NIHR132158). Barn yr awdur(on) a fynegir yma, ac nid o reidrwydd farn yr NIHR na’r Adran Iechyd a Gofal Cymdeithasol.
