Mae adroddiad newydd gan Bwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol Senedd Cymru yn ystyried sut y gallwn helpu i roi terfyn ar yr epidemig o drais yn erbyn menywod. Mae’n defnyddio data a thystiolaeth o’r Rhwydwaith Ymchwil Iechyd Ysgolion i lywio ei argymhellion.
Yn ôl yr adroddiad newydd Sut mae’n rhaid i ni i gyd chwarae ein rhan: Dull iechyd y cyhoedd o atal yr epidemig mewn trais ar sail rhywedd, mae dwy fenyw’r wythnos yn cael eu lladd gan gyn-bartner neu bartner presennol yng Nghymru a Lloegr. Dengys ffigurau y bydd 1 o bob 3 menyw rhwng 16 a 59 oed yn profi cam-drin domestig yn ystod eu hoes. Oherwydd diffyg adrodd, mae’n anodd gwybod gwir faint y broblem. Mae’r adroddiad yn nodi: ‘Gellir disgrifio cyffredinrwydd trais ar sail rhywedd yn ein cymdeithas fel epidemig.’
Gyda hyn mewn golwg, aeth ymchwiliad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ati i archwilio sut mae dull iechyd y cyhoedd o atal trais ar sail rhywedd (GBV) yn cael ei roi ar waith yng Nghymru, gan ganolbwyntio’n benodol ar atal sylfaenol ac eilaidd. Roedd rhan o’r ymchwiliad yn cynnwys casglu tystiolaeth trwy ymgynghoriad cyhoeddus a sesiynau gydag arbenigwyr. Ym mis Mehefin 2023, rhoddodd Bethan Pell a Dr. Honor Young o DECIPHer, ynghyd ag Alexa Gainsbury ac Emily van de Venter o Iechyd Cyhoeddus Cymru, dystiolaeth lafar i’r pwyllgor. Gallwch ddarllen blog Bethan am y sesiwn hon yma: Tystiolaeth ar gyfer newid: Adrodd i’r Senedd am drais ar sail rhywedd.
Mae angen lleihau GBV ar frys, er diogelwch dysgwyr a meithrin perthnasoedd iachach y tu allan i amgylchedd yr ysgol.’
Dr. Honor Young
Rhoddodd Rhwydwaith Ymchwil Iechyd Ysgolion (SHRN) dystiolaeth ysgrifenedig hefyd a gellir darllen hon yma. Nod yr SHRN yw gwella iechyd a lles pobl ifanc yng Nghymru trwy weithio gydag ysgolion mewn addysg gynradd ac uwchradd i gynhyrchu a defnyddio tystiolaeth o ansawdd da ar gyfer gwella iechyd. Mae hyn yn cynnwys arolygon lefel myfyrwyr ac ysgol, gan gasglu metrigau iechyd a lles allweddol. Yn unol â’r cais, roedd y cyflwyniad yn tynnu sylw at brosiectau ymchwil perthnasol a oedd wedi’u cwblhau ac sy’n parhau gan gynnwys yr SHRN, ond hefyd Rhyw a Pherthnasoedd Diogel mewn Addysg Bellach (SaFE); Ymyriadau yn yr ysgol I Atal Trais Canlyn a Pherthnasoedd a Thrais ar Sail Rhywedd (STOP): Adolygiad systematig DRV-GBV, ymhlith eraill. Gellir darllen mwy am y cyflwyniad hwn ym mlog Bethan.
Mae’r adroddiad terfynol yn cynnwys 12 argymhelliad, ac yn dod i’r casgliad hwn: ‘Yn union fel nad yw’n bosibl atal epidemig heb wybod sut mae’n cael ei drosglwyddo, felly ni ellir atal GBV oni bai ein bod yn wynebu’r anghydraddoldeb rhwng y rhywiau. Credwn mai anghydraddoldeb cymdeithasol sydd wrth wraidd yr epidemig hwn, a’r elfen bwysicaf ynglŷn â hyn yw anghydraddoldeb rhwng y rhywiau. Rhaid mai gweithredu polisïau sy’n hyrwyddo cydraddoldeb rhywiol yw’r rheidrwydd cyffredinol.’
Meddai Dr. Honor Young: ‘Mae angen lleihau GBV ar frys, er diogelwch dysgwyr a meithrin perthnasoedd iachach y tu allan i amgylchedd yr ysgol. Roeddem yn falch iawn o gael ein gwahodd i roi tystiolaeth i’r Senedd a chyfrannu at y maes pwnc cynyddol bwysig hwn. Gobeithiwn y gall ein hymchwil academaidd barhaus gefnogi dull iechyd y cyhoedd o fynd i’r afael â thrais ar sail rhywedd gan gynnwys aflonyddu rhywiol a bwlio homoffobig a thrawsffobig, ac annog llunwyr polisi ac ysgolion i ystyried y mater pwysig hwn gyda golwg ar y tymor hir.’
Gellir darllen Sut mae’n rhaid i ni i gyd chwarae ein rhan: Dull iechyd y cyhoedd o atal yr epidemig mewn trais ar sail rhywedd (cyhoeddwyd Ionawr 2023) yma.